Fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Ustawa o fundacji rodzinnej dopuszcza możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w następującym zakresie:

• zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
• przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielania pożyczek: spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, beneficjentom,
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
• produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• gospodarki leśnej.

Fundacja rodzinna jest reprezentowana przez zarząd.

Dla fundacji rodzinnej przewidziano strukturę organizacyjną analogiczną jak dla spółek kapitałowych. Do organów fundacji zaliczamy zarząd, zgromadzenie beneficjentów oraz radę nadzorczą. Uchwały w ramach każdego z wymienionych organów zapadają bezwzględną większością głosów oraz mają co do zasady jawny charakter.

Zgodnie z przyjętymi normami, zarząd fundacji jest obligatoryjnym organem składającym się z jednego lub kilku członków, powoływanych na trzyletnią kadencję, chyba że statut będzie stanowił inaczej. Warto podkreślić, że członkiem zarządu może być zarówno fundator, jak i beneficjent. O ile statut nie stanowi inaczej, powołania i odwołania członka zarządu dokonuje fundator, a po jego śmierci rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej, powyższe uprawnienie wykonuje zgromadzenie beneficjentów.

Z kolei rada nadzorcza ma charakter fakultatywny, a obowiązek jej powołania powstaje dopiero w momencie przekroczenia liczby 25 beneficjentów. Głównym celem rady jest sprawowanie nadzoru nad działalnością zarządu, zarówno pod względem obowiązujących norm prawa, jak i zgodności prowadzonych działań z postanowieniami statutu. Kadencja każdego z członków rady nadzorczej wynosi 5 lat. Członków rady nadzorczej powołuje fundator, a po jego śmierci zgromadzenie beneficjentów.

Zgromadzenie beneficjentów jest natomiast organem w pełni zależnym od statutu fundacji, ponieważ w zgromadzeniu mogą wziąć udział jedynie beneficjenci, którym dokument ten przyznaje takie uprawnienie. Zadaniem zgromadzenia jest podejmowanie uchwał w sprawach określonych przez ustawę lub statut, jak np. zatwierdzenie sprawozdania finansowego.

Statut fundacji rodzinnej jest podstawą jej działalności. Dla swojej ważności wymaga on zachowania formy aktu notarialnego.

W statucie fundacji, poza podstawowymi kwestiami związanymi z nazwą, siedzibą celem oraz listą beneficjentów wraz z ich uprawnieniami, powinny znaleźć się zapisy umożliwiające beneficjentom nieskrępowane czerpanie z dobrodziejstw fundacji rodzinnej, z uwzględnieniem korzyści podatkowych, jakie oferuje to rozwiązanie. Na podstawie statutu będzie bowiem możliwe ustalenie czy działania podejmowane przez fundację rodzinną będą zakwalifikowane jako świadczenia na rzecz beneficjenta (15% podatku dochodowego), czy też niedozwolona działalność gospodarcza (25% podatku dochodowego).

Statut musi przewidywać również zasady powoływania i odwoływania członków organów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień i obowiązków, a także normować zasady reprezentacji Fundacji przez zarząd albo przez inne organy oraz tryb zmiany treści statutu. Ponadto powinien wskazywać podmiot uprawniony do zatwierdzania czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji oraz określać beneficjentów uprawnionych do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów.

Fundator ma pełną swobodę w ukształtowaniu zapisów regulujących kwestię zmiany statutu, bowiem to statut fundacji rodzinnej powinien określać zasady zmiany jego treści, a także osoby uprawnione do podjęcia tych czynności.

Beneficjentem może być wyłącznie osoba fizyczna (w tym również fundator), a także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, która zgodnie ze statutem może otrzymać od fundacji świadczenie lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji.

Dla wykorzystania preferencji podatkowych kluczowe jest natomiast, aby beneficjentami były osoby z tzw. grupy 0. Taki model umożliwi spełnianie na rzecz beneficjentów świadczeń niepodlegających po ich stronie opodatkowaniu podatkiem dochodowym i niewchodzących do podstawy obliczania daniny solidarnościowej.

Beneficjentem może zostać każda osoba fizyczna, niezależnie od jej wieku oraz tego, czy posiada zdolność do czynności prawnych.

Liczba beneficjentów ustalana jest przez fundatora w statucie fundacji rodzinnej. Ustawa o fundacji rodzinnej w żaden sposób nie ogranicza tej kwestii, zatem decydująca jest wola fundatora.

Listę beneficjentów można zmienić wyłącznie poprzez zmianę statutu fundacji rodzinnej.

Prawa i obowiązki beneficjenta fundacji rodzinnej są niezbywalne (nie dotyczy to jednak jego wierzytelności). Zrzeczenie się uprawnień przez beneficjenta wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Na skutek zrzeczenia się przez beneficjenta całości przysługujących mu uprawnień, traci on status beneficjenta.

Fundatorem może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych tj. osoba, która osiągnęła pełnoletniość i nie została ubezwłasnowolniona (częściowo lub całkowicie).

Ustawa o fundacji rodzinnej nie wyklucza takiego rozwiązania. Co więcej, ustawa dopuszcza również możliwości, aby fundator był jednym beneficjentem. Dzięki temu rozwiązaniu fundacja rodzinna jest korzystnym sposobem na prowadzenie biznesu.

Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. W takim wypadku wykonują oni swoje prawa i obowiązki wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej. Wyjątek stanowi fundacja rodzinna ustanowiona w testamencie, która może mieć tylko jednego fundatora.

Do dziedziczenia majątku fundacji rodzinnej są uprawnieni spadkobiercy fundatora będący beneficjentami, co ma przeciwdziałać rozdrobnieniu majątku i ułatwić sukcesję. Dodatkowo fundator będzie mógł dowolnie ustalić zasady dziedziczenia majątku fundacji.

Warto również zaznaczyć, że ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza duże zmiany w prawie spadkowym w zakresie instytucji zachowku, bowiem przewiduje m.in. uprawnienie do zrzeczenia się zachowku i zakaz doliczania do spadku wartości funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja jest spadkobiercą.

Zgodnie ze zmienionym art. 927 §3 Kodeksu cywilnego, zarówno fundacja rodzinna powołana poprzez złożenie oświadczenia w akcie założycielskim, jak i fundacja rodzinna ustanowiona dopiero w testamencie może być spadkobiercą. W przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie konieczny jest jednak wpis do rejestru fundacji rodzinnych w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Co do zasady fundacja rodzinna jest objęta zwolnieniem podmiotowym z podatku dochodowego. Będzie ona jednak obowiązana do naliczenia i odprowadzenia podatku w następujących przypadkach:

• spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta – stawka podatku wynosi 15%,
• przekazanie mienia na rzecz fundatora lub beneficjenta fundacji rodzinnej lub spadkobiercę fundatora w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej – stawka podatku wynosi 15% CIT,
• prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres wskazany ustawie o fundacji rodzinnej – stawka podatku wynosi 25%.

Warto jednak wskazać, że zgodnie z nowelizacją, w przypadku uzyskania przez fundację przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją, fundacja będzie zobowiązana do uiszczenia podatku dochodowego w stawce 19%. Co istotne, do wypełnienia definicji podmiotu powiązanego wystarczy posiadanie w nim 5% udziałów lub akcji.

Fundusz założycielski wymaga pokrycia w całości przed zarejestrowaniem fundacji, z wyjątkiem fundacji ustanowionych w testamencie, w przypadku których mienie do funduszu powinno zostać wniesione najpóźniej w terminie 2 lat od zarejestrowania fundacji.

Należy pamiętać, że wnosząc majątek do fundacji rodzinnej fundator jest zobowiązany do sporządzenia spisu majątku w formie pisemnej. W spisie tym powinna zostać zamieszczona informacja o aktualnych proporcjach wniesionego majątku, przypadających na każdego z fundatorów oraz na fundację rodzinną.

Fundacja rodzinna ma na celu gromadzenie majątku i jego pomnażanie w sposób korzystny podatkowo. Wobec tego wypłaty środków na rzecz beneficjentów powinny odbywać się na podstawie ściśle określonych zasad w statucie.

Założenie fundacji rodzinnej wymaga złożenia wniosku o wpis do rejestru fundacji rodzinnych, którego koszt wynosi 500 zł. Ponadto konieczne jest wniesienie wkładu na poczet funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł.

W Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych są gromadzone i przetwarzane informacje o beneficjentach rzeczywistych, czyli o osobach fizycznych, które sprawują bezpośrednią kontrolę nad podmiotami gospodarczymi wpisanymi do Krajowego Rejestru Sądowego.

Wobec tego, w przypadku fundacji rodzinnej w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych należy ujawnić fundatora, członków zarządu oraz rady nadzorczej, a także beneficjentów.